شرایط اجتماع امر و نهیشرایط اجتماع امر و نهی، امور دخیل در تحقق «اجتماع امر و نهی در شیء واحد» می باشد. ۱ - معنای شرایط اجتماع امر و نهیشرایط اجتماع امر و نهی، به معنای اموری است که در صورت نبودن هر یک از آنها، اجتماع امر و نهی در شیء واحد منتفی می‌گردد. درباره تعداد این شرایط اختلاف وجود دارد. در ذیل به بعضی از این شرایط اشاره می‌شود: ۱.۱ - شرط اولوحدت متعلق امر و نهی در خارج، یعنی در خارج باید امر به همان چیزی تعلق بگیرد که نهی به آن تعلق گرفته است. ۱.۲ - شرط دومباید میان عنوانی که امر به آن تعلق گرفته است ( نماز ) و عنوانی که نهی به آن تعلق گرفته است ( غصب )، رابطه عموم و خصوص من وجه باشد و بتوانند در بعضی مواقع با یک دیگر تلاقی و اجتماع کنند تا وحدت متعلق امر و نهی پدید آید؛ بنابراین، دو عنوان متباین مثل «صل» و «لا تشرب» که امر، به عنوان صلات و نهی به عنوان شرب تعلق گرفته است و دو عنوان متساوی مانند «صل» و «لا تصل» که امر و نهی به عنوان صلات تعلق گرفته است از محل بحث خارج است. درباره جریان نزاع در عموم و خصوص مطلق اختلاف وجود دارد، مرحوم « امام خمینی » با شرایطی آن را در محل نزاع داخل می‌داند. ۱.۳ - شرط سومترکیب بین دو فعل، باید انضمامی باشد نه اتحادی؛ بنابراین، مواردی مثل «اشرب» و «لا تغصب» از نزاع خارج می‌شود، زیرا نوشیدن آب غصبی که به آن امر شده، عین تحقق عنوان غصب است که از آن نهی شده و ترکیب آن دو در خارج، اتحادی است. ۱.۴ - شرط چهارمامر و نهی باید در ماده اجتماع، دارای ملاک و مناط باشند؛ یعنی امر، مصلحت و نهی، مفسده داشته باشد، برای مثال، نماز در خانه غصبی، در صورتی داخل محل نزاع خواهد بود که در مورد تصادق و اجتماع، هر دو عنوان مامورٌ به و منهیٌ عنه ملاک داشته باشند؛ یعنی نماز در خانه غصبی دارای ملاک امر و صد درجه مصلحت باشد همان مصلحتی که در دیگر نمازها وجود دارد چنان که باید دارای مفسده‌ای نیز باشد که اجتناب از آن لازم است همان مفسده‌ای که در سایر غصب‌ها وجود دارد بنابراین، باید نماز در خانه غصبی دارای دو ملاک مصلحت ملزمه و مفسده لازم الاجتناب باشد. ۱.۵ - شرط پنجموجود مندوحه ؛ به این معنا که مکلف ، راهی برای امتثال داشته باشد؛ یعنی بتواند مامورٌ به را با غیر فرد منهی عنه انجام دهد؛ برای مثال، هم بتواند نمازش را در مکان مباحی مانند مسجد و هم در خانه غصبی اتیان نماید. [۳]
کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج۳، ص۲۹.
[۶]
مقالات اصولی، موسوی بجنوردی، محمد، ص۹۲.
[۷]
مناهج الوصول الی علم الاصول، خمینی، روح الله، ج۲، ص (۱۲۷-۱۲۶).
۲ - پانویس
۳ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۰۴، برگرفته از مقاله «شرایط اجتماع امر و نهی». |